Nét đẹp trong Lễ cúng tạ ơn cha mẹ của người J’rai và Ba Na ở Kon Tum

Thư cúng tạ ơn cha me , người J’rai gọi là Chal mơ nê kơ mi ma ( teh rơ mơ kơ mi ma bui ); còn người Ba Na gọi là Khop bơnê kơ me pa. Thường được tổ chức vào tiết nông nhàn ( Ning nơng ) , sau lễ mừng lúa mới. Đây là lễ của người con đẻ đã có Nhà ở , có nhà riêng và làm ăn khấm khá. Sẽ tình nguyện thông cáo với dòng họ , ba má về việc muốn tổ chức ngày lễ để tạ ơn cha me đã sinh và nuôi dạy mình nên người. Gồm các triều Tống vào điều kiện kinh tế của người con quyết định vật cúng , nếu giàu có thì mổ bò còn nếu không thì một con heo lớn , một con gà và một ghè rượu ngon. Mặc dầu lễ Cúng tạ ơn cha mẹ chỉ gói gọn trong từng Nhà ở , dòng họ nhưng Lễ được tổ chức khá long trọng trong hai ngày. Bình thường ngày hàng đầu là dành cho phần lễ trong Nhà ở thân thuộc , còn ngày hôm sau mới mời bà con , anh em ở làng xa đến ẩm thực chung vui. Vào ngày đã được sự đồng ý của cha me . Nhà ở người con sẽ mang lễ vật đến , một ghè rượu ngon đặt giữa nhà và bắt đầu mổ gà và heo ( bò ). Lấy tiết con vật cúng bôi lên ghè rượu , lấy một phần gan sống của các con vật đem xâu vào cây tre rồi cột trên miệng ghè để cúng ông bà ông bà ông vải và một phần đem Ra khỏi cửa sân cúng thần. Gà , thịt heo được nướng , xâu vào cây tre rồi cùng cột vào cây nơi buộc ghè rượu. Họ sẽ lấy một nhành lá rừng nhúng vào trong ghè rượu cúng rồi phẩy rượu lên cha mẹ và con. Tiếp theo cha me và con sẽ lần lượt khấn vái thần , ông bà ông bà ông vải , mời họ về cùng hưởng và chứng kiến sự hiếu thuận của con cháu. Cám ơn họ đã hạ tứ sự giàu có , ấm no , Nhà ở bình yên , hạnh phúc... Sau đó chính tay người con sẽ làm các món ăn ngon dâng lên cha mẹ mình. Bình thường là a dua khẩu vị mà cha me mình thích ăn nhất. Gà sẽ được lóc xương nấu cháo; heo sẽ lấy phần thịt thăn đem nướng. Sau khi đã chuẩn bị xong , người con hoẵng đến dâng cho mẹ mình ăn trước và mời mẹ uống cang rượu cần hàng đầu rồi mới đến cha , song song cũng nhắc lại thời ấu thơ đã được nghĩa mẫu nấng , nhờ có dòng sữa mẹ nên mới khôn lớn và nhờ cha đã bảo ban , che chở nên được như hôm nay. Người mẹ , cha nhận lời và cũng cám ơn con đã biết hiếu thuận , nhớ ơn sinh thành , kỳ vọng con sẽ không bị đau yếu và làm ăn ngày càng Trội hơn nữa. Nếu trường hợp chỉ còn mẹ mà cha đã chết thì sau khi nhận lễ của con xong , người mẹ sẽ kêu cha về chứng kiến việc làm lễ tạ ơn của con… Còn mẹ chết trước , chỉ có cha thì phần lễ sẽ được kêu cúng cho mẹ trước rồi mới dâng cho cha ăn sau. Khi người mẹ nếm cang rượu cần , xem như đã nhận phần báo đáp của con mình. Rượu được chuyền nối cho cha rồi đến người con , bình thường con đẻ sẽ uống trước rồi sau đó mới đến dâu hoặc rể. Sau đó là bà con thân thuộc và sau cùng mới bà con làng xóm. Cuộc vui kéo dài đến hết ngày hôm sau. Cứ mỗi khách đến họ mang theo ít gạo , vài quả trứng gà đã luộc sẵn , một ít tiền để biếu gia chủ , kỳ vọng Các thứ điều ấm êm , Nhà ở ngày càng ấm no hơn. Để góp vui với chủ nhà , con trai mang theo lít rượu , nữ giới chai nước ngọt hay đồ ăn mà nhà mình có sẵn. Khi đến họ rót rượu hoặc nước ngọt ra mời chủ nhà và khách đến dự khán. Gia chủ lại bày thức ăn ra và họ cùng ẩm thực , hát hò , Chúc mừng vui vẻ. Và một điều đặc biệt là Lễ cúng tạ ơn cha mẹ được con cái tổ chức như nhau cho hai bên Nhà ở nội , ngoại. Nếu bên nào ở gần con hơn thì sẽ được tổ chức trước và bên kia cũng sẽ được chọn ngày để con cháu tạ ơn giống như vậy. Đều này nói lên sự công bằng trong văn hóa ứng xử của người Ba Na và J’rai trong mối giao tế của Nhà ở hai bên. Thư cúng heo ( bò ) tạ ơn cha me hay Lễ đập heo ( bò ) cho cha me ăn là một nét đẹp mang đậm tính truyền thống và giá trị nhân văn sâu sắc. Thư đã để lại dấu ấn ấm êm cho mỗi người dự khán và có sức lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng các dân tộc. Tạo nên sức mạnh đoàn kết của dòng họ và cộng đồng làng mỹ tục đẹp này sẽ còn tồn tại , lưu truyền và phát huy mãi đến mai sau./.